نویسنده: نیلاپو شانتی
مترجم: اسدالله جعفری(پژمان)
مجله دفاعی هند: ۷ دسامبر؛ ۲۰۲۳
هندوستان و افغانستان دو ملتی باهم دوست بودهاند که از زمان امضای «پیمان دوستی» در سال ۱۹۵۰م، روابط تاریخی مشترکی با یکدیگر داشتهاند. این روابط صمیمانه و دوستانه با توافقنامه همکاری استراتژیک بین هند و افغانستان یا_اسپیای که در سال ۲۰۱۱، به امضا رسید، بیشتر تقویت شد. در طول دههها از زمان چنین توافقنامهها، هردو کشور اولویتها را برای تقویت روابط مردم با مردم دادهاند.
با تامل در تاریخ تعامل هند و طالبان در سالهای ۱۹۹۶-۲۰۰۱م، و پس از ظهور مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱ در افغانستان، اکنون تضادهای آشکاری را نشان میدهد. در این فضای اخیر، یک سیاهچاله در تاریخ روابط دیپلماتیک، بین افغانستان و هند بوده است. زیرا، زمانیکه طالبان در سال ۱۹۹۶م، بر این کشور فرمانروایی میکردند، هندوستان مجبور شد، سفارت و کنسولگریهای خود در افغانستان را ببندد. هندوستان آمادگی تعامل با طالبان براساس اصول و اخلاق را نداشت و از ابتکار حامدکرزی رییس جمهور پیشین افغانستان در سال ۲۰۰۷، برای تعامل با «طالبان خوب» در روند صلح نیز خودداری کرد. پراناب موکرجی، وزیر امور خارجه وقت هند گفت: برخیها بین «طالبان خوب» و «طالبان بد» تمایز قائل میشوند، اما برای من چنین نیست، زیرا من طالبان را دیدهام، همه آنها فقط یک تفکر دارند – و آن هم عبارت است از تفکر وحشت و خشونت.
بنابراین، هند برای شرکت در کنفرانس صلح تحت حمایت روسیه با طالبان در سال ۲۰۱۸، قصد اعزام دیپلمات رسمی و برحال در مسکو را نداشت. همه کشورهای شرکتکننده نمایندگان رسمی و برحال خود را معرفی کرده بودند. اما دهلینو، نمایندگان سابق هند در امور افغانستان و پاکستان، از جمله عمار سینها و تیسیای راغوان را برای شرکت در این کنفرانس در «سطح غیررسمی» انتخاب کرد. نکته مهم و قابلتوجه این است که هند سیاست خود را در قبال افغانستان پس از 11 سپتامبر کاملن با اصول مقرر در توافقنامه بٌن در سال ۲۰۰۱م، هماهنگ نگهداشت.
این نگرش هند برای عدم تعامل با گروه طالبان در گذشتههای نه چندان دور بود. اما امروز با حضور دیپلماتهای وابسته به گروه طالبان به سفارت افغانستان در دهلی نو، سیاست هند بهطوری ناگهانی در قبال افغانستان تغییر کرده است. با رویکارآمدن گروه طالبان در سال ۲۰۲۱م، هند سفارت خود را در همانسال در کابل بست. سپس، روابط هند با طالبان در سال ۲۰۲۲، تشدید یافت و این روند راه را برای بازگشایی ماموریتهای فنی هند برای نظارت بر کمکهای بشردوستانه دولت هند برای مردم افغانستان هموار کرد.
موضع هند در این مورد چه بود؟
در بیانیهای مطبوعاتی سفارت افغانستان در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳ چنین آمده است: کاهش پرسنل و کمبود منابع؛ به دلیلی شرایط پیشبینینشده و ناگوار، کاهش قابلتوجهی پرسنل و کمبود منابع جهت ادامه کار ما بهوجودآمده است. با اینحال؛ ادامه کار به طوری فزایندهای چالشبرانگیز شده است. فقدان پشتیبانی به موقع و کافی از تمدید ویزا، برای دیپلماتها و سایر همکاریهای حیاتی منجر به ناامیدی قابلدرک در تیم ما شده و این روند توانایی ما را برای انجام وظایف معمول به گونهی قابلتوجهی مختلکرده است.
هند صدور ویزا برای هر یک از دیپلماتهای افغانستان را که توسط دولت قانونی افغانستان منصوب شده بود متوقف کرده است. اما برای خروج آنها از کشور ویزای رایگان پیشنهاد داده است. این کار به وضوح نشاندهنده اکراه و بیمیلی دهلینو برای اجازه اقامت دیپلماتهای افغانستان در هند بوده است. این کار باعث شد که دروازهی خروج از کشور به دیپلماتهای افغانستان از سوی دولت هند نشانداده شود. هند حتی «گواهی عدم اعتراض»_ اناوسی را هم به سفیر فرید ماموندزی ارائه نکرد که در مورد شهروندان عادی افغانستان که به دنبال ورود به هند هستند قابلاعمال باشد. عدم رعایت احترام و حسن نیت به سفیری که توسط یک دولت منتخب قانونی در هند فرستاده شده بود، اعتبارنامه خود را به رییس جمهور هند تقدیم کرده بود، قطعن از هند با جایگاه و شهرتیکه در میان مردم و ملتها دارد، چنین انتظاری نمیرفت.
این به معنای اخراج قانونی تمام دیپلماتهای سفارت از جمله سفیر منصوب شدهای آن از سوی یک دولت قانونی، توسط دولت هند بود. به نظر میرسد که هند تصمیم گرفته بوده تا پرسنل دیپلماتیک سفارت افغانستان را قبل از اینکه بتواند، دیپلماتهای وابسته به گروه طالبان را در دهلی مستقر کند، اخراج کند. همان دولت طالبانیکه توسط سازمان ملل متحد و یا هیچ کشور دیگری در جهان از جمله هندوستان به رسمیت شناخته نشده است.
سوال اینجا است، آیا گروهیکه خود را دولت یک کشور مینامد، میتواند سفیر خود را معرفی کند؟ اگرنه!! در غیر اینصورت، آیا هند میتواند سفیر یک کشور خارجی را معرفی کند؟
ظاهرن کنسولگریهای ایالت حیدرآباد و شهر بمبئی هند در جستجوی امتیازات تاکتیکی، با وزارت امورخارجه گفتگو کردهاند، و عوامل این دو بنگاه در ۲۳ نوامبر ۲۰۲۳ وارد سفارت افغانستان در دهلی شدند. زکیه وردک سرکنسول بمبئی بیانیهای زیر را صادر کرده است: ما با مقامات وزارت امورخارجه و کارمندان محلی سفارت افغانستان در دهلی دیدار کردیم و به آنها اطمینان دادهایم که سفارت به کار خود برای مردم افغانستان ادامه خواهد داد.
بدینسان؛ خانم زکیه وردک، سرکنسول جمهوری اسلامی افغانستان در بمبئی و آقای سیدمحمد ابراهیمخیل سرپرست و سرکنسول جمهوری اسلامی افغانستان در حیدرآباد هند، رهبری سفارت افغانستان در دهلینو را بر عهده گرفتند.
شیرمحمد عباساستانکزی، معاون وزیر امورخارجه طالبان در مصاحبهای با رادیو تلویزیون ملی افغانستان که در چند وقت پیش پخش شد گفت: کنسولگریهای ما در شهر بمبئی و حیدرآباد کار میکنند و آنها با وزارت امورخارجه طالبان در تماس هستند، و خدمات معمول کنسولی را ارائه میدهند. وی افزود، ماموریت هردو کنسولگری به دهلینو نقل مکان کردند و دفاتر خود را در سفارت افغانستان در دهلی بازگشایی کردهاند. انشاءالله، سفارت ما طی دو تا سه روز دیگر خدمات عادی خود را از سر خواهد گرفت.
بنابراین؛ صراحت بیانیهای معاون وزیر امورخارجه طالبان به رهبری گروه طالبان جایی برای هیچ ابهامی باقی نمیگذارد. اگر واضح بگویم! دیپلماتهای معرفیشده طالبان، یک سازمان تحت رهبری تروریستها است.
پیش از این هم فرید ماموندزی، سفیر افغانستان در هند به نمایندگی از حکومت جمهوریت افغانستان به دلیل عدم همکاریهای دولت هند و افزایش فشارها از سوی طالبان، سفارت را از ۲۴ نوامبر به صورت دائمی تعطیل اعلام کرده بود. در بیانیهای سفیر فرید ماموندزی، چنین آمده است: سفارت جمهوری اسلامی افغانستان در هند با تاسف از اعلام تعطیلی دائمی نمایندگی دیپلماتیک خود در دهلینو، از تاریخ ۲۴ نوامبر ۲۰۳۳، به دلیل چالشهای مداوم از سوی دولت هند خبر میدهد. بدینسان؛ این تصمیم به دنبال تعطیلی موقت قبلی سفارت در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳ اتخاذ شد، اقدامی به این امید بود که شاید موضع دولت هند برای ادامه فعالیتهای عادی سفارت جمهوری اسلامی افغانستان در دهلینو به نحوی مطلوبی تغییر کند، اما با این وجودهم تغییر نکرد.
مهم این است که بفهمیم این تغییرات چگونه رخ داده است؟
براساس کنوانسیون وین ۱۹۶۱ «حق تعیین سفیر یا تغییر آن در رهبری هر کشور بر عهده کشور متبوع است و نه کشور میزبان». در این مورد، مسوولیت برعهده دولت قانونی افغانستان است که با استفاده از قدرت تفنگ توسط طالبانیکه یک سازمان تروریستی است، در سال ۲۰۲۱ مورد معامله قرار گرفتند و یاهم شکست خوردند. اکنون؛ این دو دیپلمات وابسته به طالبان چگونه میتوانند با طرفداریهای همسو و سمتگرایی خود با یک گروه تروریستی، مسوولیت سفارت افغانستان را بر عهده بگیرند، و آنها به نمایندگی چهکسانی حرف بزنند؟
سفیر فرید ماموندزی از سوی حکومت منتخب قانونی افغانستان منصوب شد و اعتبارنامه وی توسط رییس جمهور هند در سال 2021 تقدیس و مورد ستایش قرار گرفت. او هنوز هم از سفارت استعفا نداده است. سوال این است که سفارت فعلی برچه اساسی و تحت رهبری چهکسانی اداره میشود؟ سفارت افغانستان با پرسنل وابسته به گروههای تروریستی را نمیتوان بدون مدیریت و بدون کنترل رها کرد. به ویژه؛ براساس کنوانسیون وین، قاطعانه بیان میکند که قلمروی هیچسفارتی را نمیتوان مورد تعرض قرار داد و یا به آن به زور و جبر نفوذ کرد. من به صراحت بیان میکنم که این موضوع یک تهدید امنیتی بزرگ برای هندوستان با شکوه به شمار میرود. مشکل طالبان این است که به نظر نمیرسد آنها از منافع بزرگیشان مطمئن باشند.
آیا طالبان قصد دارند جهاد را در هند به عنوان بخشی از برنامههای بزرگ خود ترویج کنند؟
اما هنوز مشخص نیست، این مقامهای طالبان محور که سفارت افغانستان در دهلینو را اداره میکنند، زمانیکه به داخل هند در سفارت حضور داشته باشند، چه کارهای خواهند کرد!!. ما نمونه آن را در سفارت پاکستان داشتیم که در آن مقامهای سفارت به طوریکامل از کنوانسیون وین برای جذب افراد در ازای پرداخت پول به شبهنظامیان کشمیری و انجام فعالیتهای ضد هندوستان بزرگ از داخل ساختمان سفارت استفاده میکردند. لذا، من به صراحت میگویم که هند با وضعیتی مشابه به سفارت طالبانی در دهلینو نیاز ندارد.
ابعاد و پیامدهای ژئوپلیتیکی
چهاردهمین گزارش تحلیلی حمایت و نظارت بر تحریمها که در ماه می ۲۰۲۳ منتشر شد، جزییات عمیقتری از تشدید فعالیتهای مرتبط با تروریسم و طالبان را مورد بررسی قرار میدهد. به نظر میرسد که طالبان تروریستهای خارجی را به داخل افغانستان دعوت و در شمال افغانستان مستقر میکند. تحقیقات نشانمیدهد که همه تروریستها در مناطق شمال افغانستان تجمع کردهاند.
چرا تروریستها در مناطق شمال افغانستان مستقر شدهاند؟
زیرا مناطق شمالی افغانستان امکان دسترسی آسان به آسیای مرکزی را فراهم میکند. این مناطق دروازهای را برای ایالت سینکیانگ چین، روسیه و بر علاوه آن دسترسی به ایران را باز و آسانتر میکند. دسترسی آسان و ضرابخانههای تروریستی موجود در بخشهای شمال افغانستان، منافع کلان ایالات متحده آمریکا را در مهار چین و روسیه تسهیل میکند. گفته میشود، طالبان کابلیکه نواحی شمال افغانستان را کنترل میکنند، نسبت به طالبان قندهاری مطیعتر هستند.
چرا آمریکا پولهای مسدودشده را آزاد کرد؟
تحلیل از جای شروع میشود که در سال ۲۰۲۳م، ایالات متحده آمریکا ۳.۴ میلیارد دالر از داراییهای مسدود شده متعلق به طالبان را آزاد کرده و شایعه شده است که آمریکا بخشی از منابع مالی تحریم شده علیه طالبان را نیز در اختیار شبکه حقانی قرار داده است. این ممکن است که نوعی انگیزه برای طالبان باشد تا آمریکاییها پایگاهی را برای آنها فراهم کرده باشند. آمریکا از زمانیکه از افغانستان خارج شد و این کشور را به یک گروه تروریستی که یک زمانی هدف اصلی ایالات متحده نابودی این گروه بود تحویل داده است.
اما ایالات متحده آمریکا به دنبال ایجاد پایگاههایی برای نظارت بر طالبان و اجرای عملیاتهای ضد تروریستی از کشورهای منطقه، یعنی کشورهای آسیای مرکزی، از جمله پاکستان، هند و افغانستان نیز بوده که تاکنون هیچ موفقیتی درپی نداشته است. این احتمال نیز وجود دارد که طالبان به دنبال به رسمیت شناختن خود از سوی ایالات متحده آمریکا به رهبری طالبان و کمک به افغانستان برای اعزام دیپلماتهای خود در هند بوده است. این عمل متقابل، دنیای جنوبی را تحت تأثیر قرار خواهد داد تا افغانستان به رهبری طالبان بهعنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناخته شود.
اکنون؛ استراتیژی ایالات متحده آمریکا مبتنی بر فرضیاتی است که بدون حمایت طالبان، نمیتواند چین را از دنیای جنوبی مهار کند، و همچنان استراتژی هند و اقیانوسآرامِ آمریکایی نیز بدون مشارکت فعالانهای هندوستان با شکوه نمیتواند آغاز شود و به سرانجام برسد. اما اجازه دهید که روشنتر بگویم، هند در ماموریت خود علیه چین به همراه تایوان، جاپان، فیلیپین و احتمالن ویتنام، علاوه براسترالیا در اقیانوس هند و اقیانوس آرام مصمم و متعهد خواهد بود. سرانجام؛ این کشورها به یک اوکراین دیگری در طرح سودجویی آمریکا تبدیل خواهند شد. با اینحال، هند در تلاش است تا «استقلال استراتژیک» خود را در این مورد حفظ کند. گفتگوی چهارجانبه امنیتی_(کییوایدی) که توسط ایالات متحده آغاز شد، و این موضوع هم به خاطر حضور هند به یک اتحاد نظامی تفسیر و تبدیل نشد. به نظر میرسد که هند با پذیرش تحقیق در مورد پرونده «گورپاتوانت سینگپانون» تسلیم فشارهای آمریکا میشود!!.
نیلاپو شانتی؛ نویسنده، پژوهشگر، روزنامهنگار و تحلیلگر هندی-افغانستانیتبار مستقر در دهلینو میباشد. خانم شانتی فارغالتحصیل دوره لیسانس در رشته روزنامهنگاری و فوق لیسانس در روابط بینالملل از دانشگاه بینالمللی «اوپیجیندال» است. او به عنوان مدیر پروژهی بنیاد هند و افغانستان_(آیایاف) با سفارت جمهوری اسلامی افغانستان در دهلینو، نیز کارکرده است.