نویسنده: ایدو گادی‌راز |مجله اوراسیا: ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳
مترجم: اسدالله جعفری(پژمان)
دو سال از بازپس‌گیری کابل توسط گروه طالبان می‌گذرد، درحالی‌که آمریکا و متحدانش به گونه‌ی کامل از افغانستان خارج شدند. افغانستان کشوری از هم‌گسیختۀ تاریخی که به عنوان قلب آسیا نیز شناخته می‌شود، باردیگر با سایه‌ی گروه تروریستی رادیکال مواجه شده است. درحالی‌که جهان نگران اقدامات طالبان در نقض حقوق بشر، حذف زنان از عرصه‌های عمومی و آسیب رساندن به اقلیت‌ها بود. آمریکا و هم‌سایگان افغانستان عمیقن مورد تهدید و تردید بود که افغانستان دوباره به پناه‌گاه امن تروریست‌ها تبدیل خواهد شد.
اما متأسفانه، اکنون تمام نگرانی‌ها برطرف و برآورده شد. گروه طالبان برخلاف تعهداتش در توافقنامه‌ی دوحه که با ایالات متحده آمریکا به امضا رسیده بود، دختران را از رفتن به مکاتب، مدارس و دانشگاه‌ها منع کردند، به اقلیت‌ها شدیدن حمله کردند و از گروه‌های تروریستی جهانی مانند القاعده نیز حمایت کردند و می‌کنند. علاوه‌براین، گروه طالبان در مقابله با گروه دولت اسلامی در افغانستان که به نام «شاخه خراسان داعش» نیز شناخته می‌شود، شکست خورده‌اند. فعالیت‌های شاخه خراسان داعش، تحت حکم‌رانی رژیم جدید در کابل به‌طوری چشم‌گیری گسترش یافته است.
آیا اتفاقات افغانستان در فاصلۀ ۳هراز کیلومتری چه‌ربطی به اسرائیل دارد؟
این پاسخ در سه پیامد متفاوتی رژیم متزلزل و رادیکال طالبان در ترکیب با سیاست‌های دولت جو بایدن در منطقه نهفته است. اول؛ ارتباط گروه طالبان با سازمان تروریستی سنی‌مذهب حماس پیامدهای امنیتی را برای بیت‌المقدس چه در آینده‌های دور و نزدیک به ارمغان می‌آورد. دوم؛ شاخه خراسان داعش تبلیغات گسترده‌ای را علیه یهودیان و به ویژه دولت یهودی اسرائیل پخش و منتشر می‌کند. سوم؛ عدم حضور آمریکا در افغانستان به قدرت‌های رقابتی مانند چین و روسیه این فرصت را می‌دهد تا نفوذ خود را در جنوب آسیا به دور از چشم غرب تقویت کنند.
حماس و طالبان
در ۱۵دهم ماه جون، یک منبع ارتش اسرائیل در مصاحبه‌ای با مجله نیوزویک گفت «برخی از سلاح های سبک آمریکایی که در افغانستان به‌جا مانده بود، به تازگی در دست گروه‌های فلسطینی فعال در نوار غزه مشاهده شده است». این خیلی جای تعجب نیست که مرزهای اسرائیل تنها مقاصدی نیستند که تسلیحات آمریکایی از زمان تسلط طالبان در آن دیده شده است. اگر به‌طوری دقیق‌تری نگاه کرد؛ بلکه برخی از ذخایر اسلحه و خودروهای نظامی که حدود ۷.۱۲میلیارد دالر آمریکایی تخمین‌زده می‌شود، اخیرن توسط گروه‌های مسلح در روسیه، پاکستان، چین، ترکیه و حتی در اتریش نیز مورد استفاده قرار گرفته است. طالبان که اکنون با تحریم‌های گسترد‌ه‌ی غرب مواجه است، از روابط خود با قاچاق‌چیان سلاح و گروه‌های تروریستی مانند حماس و شاید هم (جهاد اسلامی) استفاده می‌کند تا مانند «قف روی آب» بماند.
حماس و طالبان از نظر ایدئولوژی تقریبن شبیه هم است. دو گروه بنیادگرای اسلامی که از ریشه سازمان‌های اسلام رادیکال غیرخشونت‌آمیز تشکیل شده‌اند. حماس از ریشه‌ی اخوان‌المسلمین در مصر و طالبان از جمعیت علمای اسلام (جی‌یو‌آی) در پاکستان است، که اکنون یک سرزمین پرجمعیتی را تحت کنترل خود دارند. بنابراین، این دو گروه تمایل دارند که تحت شعارها و روایت‌های یک‌سانی عمل کنند. در نشستی در استانبول میان امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه طالبان و رهبران حماس که در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۲م در ترکیه برگزار شد، هردو گروه تمایلی خود را برای هم‌کاری‌دوجانبه در مورد مسائل متقابل از جمله وضعیت مسجد‌الاقصی ابراز کردند.
بعدن در ۱۴ آپریل ۲۰۲۳م، مقامات این دو گروه مجددن در دوحه پایتخت قطر در یک «جشن افطاری» با بیش از ۳۰ تن دیپلمات‌های جهان اسلام باهم ملاقات کردند. اگرچه به جز برخی از تصاویر و عبارات کلیدی، اطلاعات زیادی بین حماس و گروه طالبان در آن نشست ثبت نشده است. اما بدیهی است که هم‌کاری بین این دو گروه سنی‌مذهب مورد تحریم، در این دیدارها مورد بحث قرار گرفته است. به هرصورت، زمانی‌که این دو گروه دفترهای رسمی در دوحه دارند، هم‌کاری‌های دوجانبه نباید مشکل‌ساز باشد. گذشته از قاچاق تسلیحات؛ آن‌چه‌که در این رابطه باید اورشلیم را نگران کند، این است که طالبان به سازمان‌های تروریستی اجازه می‌دهد تا کمپ‌های آموزشی تحت نظارت خود را در افغانستان بدون هیچ‌مانعی اداره کنند. حماس می‌تواند تحت یک روابط دوستانه بین‌ال‌گروهی دور از دید غرب، میدان‌های آموزشی را راحت‌تر پیدا کند.
شاخه خراسان داعش_ ISIS-K
بیست‌مین شماره مجله تبلیغاتی برجسته‌ی شاخه خراسان داعش که به زبان انگلیسی فعالیت دارد، در ماه جنوری ام‌سال منتشر شد_این شماره عمدتن به موضوع‌های اسرائیل و یهودیان در زمان برگزاری انتخابات دولت اسرائیل اختصاص داشت. شاخه خراسان داعش علی‌رغم دوری جغرافیایی و موقعیت خود، با استفاده از موقعیت‌های پیچیده‌ی سیاسی به عنوان اهرم فشار، حرکتی را برای ترویج جهاد در اسرائیل و فلسطین می‌بیند. در پشت جلد این نشریه نوشته شده بود: «ظهور افراط‌‌‌‌گرایان راست‌افراطی در فلسطین و سکوت‌مرگ‌بار پیش از طوفان برای مسلمانان». درحالی‌که در صفحات بعدی این شماره مشروعیت اسرائیل را رد کرده و یهودیان را دشمن اسلام می‌گویند، و ادعا می‌کنند که «پایان یهودیان نزدیک است و این حرکت تعیین می‌کند که تنها راه‌حل در فلسطین جهاد خشونت‌آمیز است و دیگر بس».
از زمانی‌که آمریکایی‌ها افغانستان را ترک کردند، شاخه خراسان داعش حضور خود را در جنوب آسیا گسترش داده است، به عضوگیری، تبلیغات و فعالیت‌های خویش در کشورهای مختلف پرداخته است. به گفته‌ی برخی مقامات امنیتی، شاخه خراسان داعش یا دولت اسلامی که در اواخر سال ۲۰۱۴م، در افغانستان و پاکستان تاسیس شد اکنون تهدیدی واقعی برای همه و حتی برای غرب نیز است. چندی پیش، در ششم ماه جولای، پولیس فدرال آلمان پنج مرد را از شهروندان تاجیکستان، قرقیزستان و ترکمنستان به اتهام ارتباط با شاخه خراسان داعش دستگیر کرد. کشورهای آسیای مرکزی در دو سال گذشته با انبوهی تبلیغات شاخه خراسان داعش مواجه شدند، و این گروه افراد زیادی را برای مبارزه در راه جهاد و اسلام واداشته است. به همین‌ترتیب، تروریست‌های شاخه خراسان داعش از سال ۲۰۲۲م، تاکنون در کشورهای مانند ترکیه و هلند نیز دستگیر شده‌اند.
متأسفانه این تهدیدات داعش که ناشی از تبلیغات بود، از اسرائیل عبور نکرد. ماه گذشته، رونن بار رئیس شین بِت (سازمان اطلاعات و امنیت داخلی اسرائیل) خاطرنشان کرد که از سال ۲۰۲۲م تاکنون سازمان شین بِت بیش از ۶۰۰ نفر افراد وابسته به گروه داعش را در کشور زمین‌گیر کرده است. این داده‌ها پس از حمله‌های مرگ‌بار تروریستی وابسته به داعش در بیر شوا (بئر شبع) و شهر حضره اسرائیل در سال ۲۰۲۲م به دست آمده است. آری! شاخه خراسان داعش تنها مسئول تبلیغاتی این گروه تروریستی نیست، بلکه پایگاه‌های تبلیغاتی آنلاین این گروه به ۱۲زبان دنیا به طوری چشم‌گیری بر مردم در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد. این روزها، وقت‌گذرانی و وب‌گردی افراد غافل و ناآگاه در رسانه‌های اجتماعی در اسرائیل می‌تواند منجر به تبلیغات تروریستی از سوی افغانستان شود.
آمریکا رفت، چین و روسیه آمد
از منظرهای وسیع، پویایی‌های جهان اخیرن به طرز چشم‌گیری درحال تغییر بوده است. هرج و مرج در پایان خروج آمریکایی‌ها از افغانستان جهان را به این پرسش واداشت که آیا ایالات متحده آمریکا هم‌چنان به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی قابل اعتماد است یا خیر؟.
بعدها، حمله روسیه به اوکراین، علامت سوالی در مورد ایالات متحده آمریکا و غرب را تیره‌تر و عمیق‌تر کرد. آیا آن‌ها هنوز هم نظم‌جهانی را تعیین می‌کنند، یا ما با واقعیت جدیدی روبرو هستیم که در آن دیگر قدرت‌های جهانی درحال ظهور، مانند چین و روسیه، دارای نفوذ یک‌سانی هستند؟.
از سوی‌دیگر، چین در دهه‌های اخیر به عنوان بخشی از پروژۀ «ابتکار کمربند و جاده» (بی‌آرآی) درحال گسترش نفوذ خود در سراسر آسیا و به ویژه در خاورمیانه بوده است. چین افغانستان را مانند روسیه که تلاش می‌کند به تحریم‌های غرب پشت‌پا بزند، به دلیل موقعیت‌جغرافیایی خود – بین پاکستان و خاورمیانه و به دلیل پتانسیل ذاتی و منابع طبیعی افغانستان، به عنوان یک میدان استراتژیک برای گسترش پروژه‌های اقتصادی خود می‌بیند. همان‌طوری‌که قبلاً گفته شد، طالبان با هرگونه دخالت در سیاست داخلی خود مخالف است، اما به آرامی دروازه‌های خانۀ خود را به روی چین و روسیه که کم‌تر به امور داخلی افغانستان اهمیت می‌دهند، بازکرده است. به عنوان‌مثال، اخیرن، گروه طالبان و چین یک قرارداد ۲۵ساله‌‌ای تولید نفت به ارزش ده‌ها میلیون دالر را در سال امضا کردند.
موقعیت استراتژیکی افغانستان، بین ایران، پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی، تداوم استراتژیک از جنوب آسیا و خاورمیانه را با محوریتی چین، روسیه و ایران ایجاد می‌کند. درحالی‌که دولت جو بایدن علاقه‌ی خود را به سوی خاورمیانه کاهش داده است، جایی‌که نفوذ آمریکا گاه‌وبیگاه درحال ناپدید شدن است.
خروج ایالات متحده آمریکا از افغانستان یک خلاء استراتژیکی و اطلاعاتی را در کشوری ایجاد کرد که این کشور باردیگر به لانه‌ی پرورش گروه‌ها و سازمان‌های تروریستی مبدل شده است. بدین‌سان، هرچه نفوذ چین و روسیه در افغانستان بیش‌تر شود، احتمال دخالت و وابستگی گروه طالبان به غرب کاهش می‌یابد. با تحریم‌های سنگین آمریکا، سازمان ملل متحد و دیگر عوامل بین‌المللی علیه طالبان، با افزایش دخالت روسیه و چین در افغانستان، از نفوذ آن‌ها در این کشور کاسته خواهد شد.
پس بیت‌المقدس چه‌کاری می‌توان انجام داد؟
آخرین گسترش روابط اسرائیل با کشورهای آسیای مرکزی به ویژه آذربایجان و ازبکستان که با افغانستان هم‌مرز هستند، ممکن است به عنوان اهرمی برای هم‌کاری‌های امنیتی در برابر تهدیدهای شاخه خراسان داعش باشد. بنابراین، هردو کشور با تهدیدات امنیتی مستقیم از سوی گروه تروریستی شاخه خراسان داعش روبرو است و این کشورها می‌توانند از هم‌کاری اسرائیل در زمینه مبارزه با تروریسم برخوردار شوند. یک نمونه‌ی آن در ماه گذشته، زمانی‌که نیروهای امنیتی آذربایجان یک تبعۀ افغانستان را که قصد حمله تروریستی به سفارت جدید اسرائیل در باکو را داشت، دستگیر کردند.
اگرچه به گفته‌ی منابع اسرائیلی، ایران در پشت این توطئه قرار داشت، اما تاکتیک‌های مشابه هم‌کاری می‌تواند به نفع هردو کشور در برابر شاخه خراسان داعش باشد. در پی این حادثه، یوآف گالانت وزیر دفاع رژیم صهیونیستی برای دیدار با رئیس جمهور آذربایجان به باکو رفت تا در مورد روابط این کشور و راه‌های هم‌کاری در برابر مسائل امنیتی متقابل گفت‌گو کنند. احتمالن مبارزه با داعش نیز می‌تواند یکی از موضوع‌های مورد گفت‌گو میان این دو کشور باشد.
هم‌زمان، درحالی‌که نزدیک‌ترین متحد اسرائیل، یعنی آمریکا نفوذ خود را در افغانستان از دست داده است، اکنون، متحد دیگرش به نام هندوستان، درحال بازگشت به لجن‌زار افغانستان است. هندوستان پروژه‌های اقتصادی و سفارت خود را در کابل پایتخت افغانستان بازگشایی کرده است. علاوه بر منافع اقتصادی دهلی‌نو، هند خاک افغانستان را یک میدان استراتژیکی برای مقابله با غرامت چین در جنوب آسیا و نفوذ پاکستان بر رژیم طالبان می‌داند. اخیرن امنیت اسرائیل و هند به ویژه در بخش‌های دفاعی و امنیتی درحال افزایش بوده است. مبارزه با تروریسم، تعامل ضدجاسوسی و استخباراتی میان این دو کشور در افغانستان، می‌تواند از طریق گزارش‌های بی‌وقفه و بی‌درنگ برای اورشلیم کمک زیادی کند.
در نهایت؛ وقتی‌که صحبت از امنیت می‌شود، افغانستان اولین نگرانی امنیتی برای اسرائیل در مورد امنیت نیست. درحالی‌که اسرائیل در مواجهه با تروریسم روزمره، در نوار مرزهای خود و برنامه هسته‌ای ایران، هم‌چنان باید به تهدیدات فراتر از آن نگاه کند، که می‌تواند در یک قلقلک چشم، همه‌چیز بهم بخورد.
ایدو گادی‌راز؛ یک محقق در قلمروهای مناطق افغانستان و پاکستان است که روی مسائل تروریسم و ژئوپلیتیک تمرکز دارد. گادی‌راز، اکنون در مؤسسه مطالعات معاصر چین – ICCS در دانشگاه مهاتما گاندی مشغول دوره‌کارآموزی است.
پانوشت‌ها:
- http://www.indiandefencereview.com/the-taliban-and-new-delhi-why-is-india-returning-to-afghanistan/
- http://www.indiandefencereview.com/what-is-the-meaning-of-chinas-extensive-presence-in-afghanistan/
- http://www.indiandefencereview.com/spotlights/taliban-is-islamabads-redline-avoiding-it-and-relations-with-new-delhi-will-not-be-an-easy-task-for-the-taliban/
- http://www.indiandefencereview.com/news/the-unfulfilled-dream-of-india-afghanistan-on-the-way-of-chabahar-wheat-that-never-reached-kabul/
