حکومت های تمامیت خواه قدرت و کنترل زیاد در دست دارند و در تمام امورات دخالت دارند، دخالت در امور اقتصادی و تعیین قیمت برای کالاها و خدمات توسط حکومت های توتالیتر یک امر بدیهی است. اخیرن حکومت طالبان در بازارهای کابل برای فروشندگان «نرخ نامه» داده است و هشدار داده تا مطابق آن قیمت دستوری، شهرداری داد و ستد نمایند، و در برخی مکانها فروشگاههای مواد غذایی را مهر و موم نموده است. گروه طالبان تصور می کنند که فروشگاه ها گران فروشی می نماید با این نرخ نامه جلو گران فروشی گرفته میشود و قدرت خرید مصرف کنندهها تأمین شده و ثبات اقتصادی بوجود میآید. برای بررسی این که قیمت دستوری توسط طالبان به ثبات اقتصادی منجر میشود و یا هم نتایج مخرب دیگر دارد، ابتدا آشنایی کلی با دو نوع بازار رقابت کامل و بازار انحصاری باید پیدا کنیم.
بازار رقابت کامل
در بازار رقابت کامل تعداد فروشندگان و خریداران بسیار زیاد است. فروشندگان کالاهای «همگُن» یا یکسان عرضه مینمایند. فروشندگان و خریداران در تعیین قیمت نقش ندارند، یعنی قیمت گذار نیستند بلکه قیمت پذیر هستند، قیمت کالاها و خدمات از تعادل عرضه و تقاضا یا توسط مکانیسم بازار تعیین میشود. چون تعداد فروشندگان بسیار زیاد است بنابراین سود هم در بازار رقابت کامل بسیار کم و نا چیز است.
بازار ارز، از کنفرانس بن تا سقوط افغانستان
بازار انحصاری
در بازار انحصاری یک و یا چند شرکت محدودِ وجود دارد و یک محصول یا کالا را تولید مینمایند. علت انحصار این است که دیگر شرکتها بخاطر موانع اجازه ورود به آن بازار را ندارند. انحصار در دو حالت بوجود می آید.
۱. ممکن دولت حق انحصاری یک کالا را برای یک شرکت داده باشد، مثلاً شرکت برشنا.
۲. ممکن انحصارگر مالکیت اصلی نهادهای آن کالا را در دست داشته باشند.
افغانستان کشوری است که تراز تجاری آن همیشه منفی است، بنا افغانستان وابستگی شدید به دنیا دارد و واردات آن در مقایسه با صادرات اش قابل مقایسه نیست. تغییرات قیمت کالاها و خدمات ناشی از تورم دنیا، تورم داخلی و نوسانات بازار ارز است. فراموش نکنیم که تورم و گران فروشی دو مفهوم متفاوت است. تورم به افزایش سطح عمومی قیمتها گفته میشود که علتهای مختلف دارد. افزایش مخارج دولت، نقدینگی در اقتصاد، افزایش تقاضا برای کالا و خدمات و شیوع بیماری مثل کرونا در یک کشور و سایر علت های دیگر باعث تورم میشود. هرگاه در یک کشور تورم بوجود میآید دولت چماق در دست، دنبال فروشنده و فروشگاه ها نمی گردد و با قیمت دستوری و مهر و موم کردن فروشگاه ها و مغازه ها تورم مهار نمیگردد. بلکه مهار تورم توسط سیاستهای پولی و تعیین نرخ بهره بانک مرکزی امکان پذیر است. گروه طالبان با چماق و با زور قیمت دستوریشان را اجرا مینماید و بخاطر مهار تورم با قشر کسبه کار مقابله مینماید و فکر میکنند علت افزایش قیمت کالاها فروشگاه و فروشندگان است. کنترل قیمت و اعمال قیمت دستوری در بازارهای رقابتی توسط طالبان اجرا میشود که این مداخله مستقیم در اقتصاد است و نتایج مخرب دارد. گران فروشی در بازار انحصاری موضوعیت پیدا میکند، چون انحصارگر رقیب در بازار ندارد بنا قیمت کالای تولید شده را خودش تعیین مینماید. طبیعتاً سود در بازار انحصاری بیشتر است. در این شرایط دولت باید دخالت نماید و شرایط و بستر را برای رقابتی شدن بازار انحصاری بوجود آورد، قوانین ضد انحصار و قوانین کنترل و نظارتی ایجاد نماید و همچنین شرکتهای انحصاری را دولتی نمایند.
در پایان باید گفت که دخالت مستقیم گروه طالبان در بازار های رقابتی با اعمال قیمت دستوری هیچ توجیه ندارد. و عواقب مخرب در اقتصاد بیمار و ورشکسته افغانستان دارد. کاهش رقابت در بین تولیدکنندگان و فروشندگان، کاهش کیفیت کالا ها و خدمات، کاهش تولید و افزایش نرخ بیکاری و بالاخره کاهش رشد اقتصادی و کاهش نوآوری و خلاقیت و تحقیق و پژوهش اثر مخرب کنترل قیمت توسط طالبان ببار میآورد.
نویسنده: رجب علی احمدی