*محدودیتها و چالشهای موجود فراروی گزارشهای تحقیقی در افغانستان
با توجه به محدودیتهای وضع شده بر رسانهها در افغانستان از سوی طالبان، کمبود امکانات، عدم اعتماد سوژههای مورد نظر به خبرنگاران و رسانهها، همچنان تهدیدات امنیتی خبرگزاری صدای شهروند با انجام ۱۵ مصاحبه با افراد مختلف به صورت شفاهی به نتایج ذیل دست یافته اند که آن را با مخاطبان در این نوشته شریک میسازند.
یوتیوب به یکی از پرکاربردترین شبکه مجازی در افغانستان مبدل شده است. جوانان بعد از تیکتاک، فیسبوک و انستاگرام بیشترین استفاده را از یوتیوب میکنند. این شبکه به دلیل نشر اعلانات در لابلای برنامههای یوتیوبران افغانستانی، به آنها پول میپردازد. تعدادی از جوانان بخاطر سرگرمی و در آمد، مشغول تولید محتوا در یوتیوب هستند. علاوهبر اینکه، جوانان زیادی بهصورت مستقلانه در یوتیوب فعالیت میکنند، بلکه سلبریتیها، آوازخوانها، ممثلها، استادان و خیلی از تلویزیونهای خصوصی و دولتی نیز در این شبکه مجازی دست به تولید محتوا میزنند.
یوتیوب بعد از تلویزیون برای افغانستانیهایی که خارج از کشور قرار دارند، به پر بازدیدترین شبکه تصویری در بین آنها تبدیل شده است و به همین منظور ث، کاربران زیادی را در بخشهای مختلف جذب نموده است. جوانان افغانستانی با پرداختن به سوژههای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، آموزشی و سرگرمیهایی که بتوانند مخاطب جذب نماید، محتوا تولید میکنند.
بعد از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان بازار یوتیوبرها تا حدودی متفاوت از قبل تغییر نمود. زیرا قبل از سقوط افغانستان، توجه اکثر یوتیوبرها به بخشهای سرگرمی و به تصویر کشیدن زیباییهای افغانستان معطوف بود. اما در طول تقریبن دو سال با توجه به محدودیتهای وضع شده از سوی طالبان بر مردم افغانستان و پایین آمدن اقتصاد مردم و بهوجود آمدن فقر و بیکاری باعث گردیده که محتویات یوتبران تغییر کند.
بنابراین در این اواخر بنابر شرایط موجود در افغانستان، کارآفرینان یوتیوب از این فرصت استفاده نموده و برای جلب توجه تاجران و مردمان خارج از کشور از فقرا، بیوه زنان، اطفال یتیم و خیابانی با تهیه مصاحبه و فیلمبرداری از وضعیت شخصی و زندگیشان از آنها تقاضای کمک مالی و مواد غذایی میکنند.
اینکار باعث شده فقرا و زنان و اطفال بیسرپرست از سوی تاجران و مردم مورد حمایتهای مالی و معنوی قرار بگیرند.
این سوژهها برای یوتیوبرها به در آمد خوب تبدیل شده است. محمد با نام مستعار که به مدت دوسال میشود در یوتیوب فعالیت میکند، در یک مصاحبه با مصاحبه خبرگزاری صدای شهروند، میگوید:« من افراد فقیر و مستضف را پیدا میکنم و با رضایت آنها فلم میگیرم و آنرا در یوتیوب نشر میکنم تا از این طریق هم خییرین را پیدا کنم که به این افرادکمک مالی کند هم از طریق این ویدیوها از یوتیوب کسب در آمد میکنم».
وی ویدیوهای زیادی را به عنوان نمونه نشان میدهد که با تهیه مصاحبه از آنها و با آپلود کردن آن در یوتیوب توانسته توجه خیلی از تاجران و افغانستانیهای مقیم خارج را جلب نموده و خیلی از خانوادههای غریب و زنان بیسرپرست را تحت پوشش مالی و مواد غذای قرار بدهد.
محمد میافزاید، برعلاوه کمک به فقرا، بیوهزنان و اطفال خیابانی وی نیز سهم قابل ملاحظهای برای خودش از این کمکهای مردمی بر میدارد.
طبق یافتههای خبرگزاری صدای شهروند عدهای از یوتیوبرها در کابل و ولایات که پروسه کمکرسانی را به عهده دارند از وضعیت بداقتصادی مردم سواستفاده مینمایند. این سواستفادهها شامل درخواست شراکت در کمکها از سوی یوتیوبرها، در خواست نامشروع از زنان و دختران بیبضاعت، نرساندن کمکها و پولهای ارسالی به فقرا و سو استفاده از عکسها و حریم شخصی فقرا، میباشد.
با توجه به حفظ جان، حیثیت و امنیت مصاحبه کنندگان، خبرگزاری صدای شهروند این مصاحبه را با نام مستعار در این گزارش آورده است.
سهیلا با نام مستعار یک خانم بیبضاعت است.
شوهرش ۴ سال قبل در معدن ذغال سنگ در درهصوف کشته شده است. وی پنجطفل خُردسال دارد. فقر و بیچارهگی باعث شده که شکار یکی از یوتیوبران شود.
وی از اینکه اطفال خُرد سالاش از گرسنگی تلف نشود، حاضر میشود تا یک مصاحبه تصویری با یک یوتیوبر انجام بدهد. سهیلا میگوید:” یک مرد بعد از اینکه از وضعیت خانهام خبر شد آمد به خانهام و گفت از تو ویدئو میگیرم و تو از وضعیت بد زندگی خود بگو و من ویدیوات را به یک نهاد خارجی روان میکنم بعداز یک هفته برایت کمک میآید. من از آن مرد خواستم که ویدیویم را کسی نبیند. او برایم اطمینان داد که فقط به نهادهای خارجی ارسال میکند و کسی دیگر نمیبیند. مصاحبه را همرایش انجام دادم و از وضعیت بد و گرسنگی اولادهایم گفتم. بعداز دو هفته خانواده و آشناهایم مرا هر کجا میدیدند طعنه میدادند و خانواده شوهرم و برادر شوهرم آمد و مرا لتوکوب کرد که من آبرویش را بردهام و عکس و ویدیویم در فیسبوک نشر شده است. بعداز آن نه یوتبر را دیدم و نه کمک اش را.”
سحر با نام مستعار دختر ترکاری فروشی است که در جادههای کابل به دستفروشی میپردازد.
وی نیز دور از چشم یوتیوبران پنهان نمانده است. سحر میافزاید:”دو مرد به خانهام آمدند و از من خواستند که ما به تو یک مقدار پول کمک میدهیم و با ما مصاحبه بده و از وضعیت بد اقتصادی و از آرزوهایت بگو. بعداز ختم مصاحبهام و قطع کمره آن دو مرد از من خواستند که ۷ هزار افغانی را که به من جلو کمره داده است، پس بدهم و تنها ۲ هزار افغانی را میتوانم بگیرم. وقتی پرسیدم چرا اینکار را میکنید برایم گفت که لیست اشتباه شده و من زیاد مستحق نیستم. بعداز پس گرفتن ۵ هزار افغانی از خانهای ما رفتند.”
خبرگزاری صدای شهروند با گفتوگو میان این ۱۵ نفر مستحق که طعمه یوتیوبرها شده اند، دریافته است که این ۱۵نفر سرگذشت مشابهی داشتهاند و همه مورد سواستفاده قرار گرفتهاند. آنها تایید کردهاند که بعد از ضبط برنامه، یوتیوبران، پولها و مواد غذایی کمک شده شان را دوباره پس گرفته اند. و با بهانههای مختلف به آنها گفته شدهاند که جریان حسابدهی پول اشتباه شده و مواد غذایی اشتباهی به شما زیاد ارسال شده است.
مرجان با نام مستعار که سالپار خواهرش در حمله انتحاری بر مکتب سیدالشهدا کشته شده است. ضمن تایید این حرفها میگوید، برعلاوه درخواست تقسیم کمکها، از وی درخواست نامشروع نیز شده است. وی میافزاید” یکی از یوتبران معروف که در یکی از تلوزیونها در افغانستان کارمیکند، برایم گفت که برایت کمک های زیادی میکنم. به شرط اینکه با من رابطه داشته باشی، او این حرفها را زمانی زد که به خانه من بخاطر ضبط ویدیو و توزیع کمک آمده بود. بعد از ختم برنامه وقتی همه بیرون رفتند، او به تنهایی برگشت و تلاش داشت که به من دست درازی کند، ولی با مقاومت من روبرو شد و از خانه بیرونش نمودم۰”
در افغانستان یوتیوبرها بیشماری فعالیت میکنند.
در این اواخر سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان برای تمامی یوتیوبرها قیودات جدید وضع نموده است. این وزارت از تمامِ یوتیوبرها خواسته است که با ثبت و راجستر یوتیوبشان، هدف از فعالیتهایشان را به این وزارت روشن بسازند و مالیه نیز پرداخت نمایند.
پری آزاده